Wielkanoc to wyjątkowy czas dla wszystkich chrześcijan. Ale skąd w ogóle wzięło się to święto? Jakie pochodzenie mają tradycje wielkanocne, które co roku pielęgnujemy?
Wielkanoc to najstarsze i najważniejsze święto chrześcijańskie, które celebruje misterium paschalne Jezusa Chrystusa – jego mękę, śmierć i zmartwychwstanie. Jest obchodzone od soboru nicejskiego w 325 r., kiedy to podjęto ważne kwestie dotyczące kształtującego się chrześcijaństwa.
Na soborze nicejskim zwołanym przez Konstantyna Wielkiego ustanowiono datę Wielkiej Nocy na pierwszą niedzielę po pierwszej pełni Księżyca. Takie rozumowanie było logiczne, bo na zasadach lunarnych opierał się ówczesny kalendarz. Ustanawiając taką datę, chrześcijanie liczyli się z tym, że pełnie Księżyca w tym okresie przypadają między 22 marca a 25 kwietnia. I w ten sposób Wielkanoc stała się świętem ruchomym, do którego przyporządkowano inne święta kościelne. Po ustanowieniu kalendarza gregoriańskiego w 1582 r. nastąpiły zmiany, ale Wielkanoc nadal celebruje się zgodnie z pierwotnymi zasadami.
Czas przemiany
Święta Wielkanocy odnoszą się bezpośrednio do ostatnich dni życia Jezusa Chrystusa. To dlatego obchodzimy tzw. Wielki Tydzień, w którym każdy dzień ma swoje wielkie znaczenie w religii chrześcijańskiej. Najważniejsze dnia Wielkiego Tygodnia to niewątpliwie piątek, sobota i niedziela. W Wielki Piątek chrześcijanie przeżywają śmierć Chrystusa na krzyżu, w Wielką Sobotę święcone są pokarmy i odwiedzane symboliczne groby, w których ma znajdować się ciało Jezusa. Wielka Niedziela to moment kulminacyjny świtą, bo świętuje się zmartwychwstanie Jezusa, a więc i ostateczny triumf nad śmiercią.
Nie można zapominać także o Poniedziałku Wielkanocnym, który nie jest już dniem tak szczególnym, jak poprzednie dni Wielkiego Tygodnia. Śmigus Dyngus to dzień szczególny w polskiej tradycji – kiedyś był powodem masowego oblewania się wodą, nawiązującego do dawnych zwyczajów słowiańskich. Dzisiaj już coraz rzadziej jest praktykowany, bo przecież oblewając kogoś wodą można „naruszyć nietykalność cielesną”, a to karalne.
Mimo iż Śmigus Dyngus nie jest tak ważnym dniem na mapie świąt corocznych, z Wielkanocą jest związanych wiele zwyczajów ludowych, niektóre wywodzące się z czasów starosłowiańskich. W polskiej tradycji ludowej niezwykle cennymi zwyczajami jest spożywanie śniadania wielkanocnego i malowanie pisanek. To jednak nie wszystko – do najpopularniejszych zwyczajów wielkanocnych należą m.in.:
- Niedziela Palmowa – rozpoczyna Wielki Tydzień – święto to symbolizuje przybycie Jezusa do Jerozolimy. Kiedyś Niedziela Palmowa była w Polsce nazywana Niedzielą Wierzbną, bo palmy zastępowały gałązki wierzby.
- Zakaz pieczenia chleba – cały tydzień przed Niedzielą Palmową gospodynie nie mogły wypiekać chleba, a złamanie zakazu groziło sprowadzeniem na swoje gospodarstwo suszy. Dzisiaj ta tradycja nie ma racji bytu, bo przecież trudno wyobrazić sobie poranek bez świeżego pieczywa…
- Pogrzeb żuru i śledzia – w dawnych czasach w okresie postu ograniczano spożywanie praktycznie wszystkich pokarmów – nie tylko mięsa, ale i cukru czy nabiału. Można było jeść jedynie żur i śledzie. Z tego powodu w Wielki Piątek urządzano tzw. pogrzeb żuru i śledzia, sygnalizując tym samym, że post się kończy.
- Topienie Judasza – to nic innego jak topienie słomianej kukły symbolizującej Judasza. Odbywa się ono w Wielką Środę, a w dawnych czasach było to prawdziwe święto – kukłę przeciągano przez całą wieś, a następnie wrzucano do wody i obrzucano kamieniami aż pójdzie na dno. Trochę jak topienie Marzanny, ale z nawiązaniem religijnym.
- Święconka – jedna z ważniejszych tradycji wielkanocnych. W Wielką Sobotę odbywa się święcenie pokarmów, które następnie wędrują na wielkanocny stół. Warto zaznaczyć, że to pogańska tradycja, która została uświęcona przez Kościół. Co ciekawe, zawartość koszyczka różni się w zależności od regionu, ale nie może zabraknąć w nim: jajka, baranka, chleba, soli, kiełbasy i chrzanu.
- Niedziela Zmartwychwstania – to dzień szczególny dla wszystkich chrześcijan. Wielka Niedziela zaczyna się uroczystą mszą – tzw. rezurekcją, a dopiero po niej rodzina zasiada przy świątecznym stole i spożywa śniadanie z pokarmami ze Święconki.
- Malowanie Pisanek – ważna tradycja wielkanocna, ale głównie dla najmłodszych. Jej pochodzenie nie jest jasne. Pisanki powinny być jak najbardziej kolorowe, a każda barwa symbolizuje coś innego – fioletowy i niebieski oznacza Wielki Post, czerwony przelaną na krzyżu krew Chrystusa, a zielona i żółta mają wyrażać radość.
Najważniejszy symbol
Najważniejszym symbolem Wielkanocy jest jajko. Bez nich Wielkanoc jest jak Boże Narodzenie bez choinki. Jajko jest symbolem wieczności i nieśmiertelności. Daje początek nowego życia (przecież wszyscy pochodzimy od komórki jajowej), a także stanowi symbol przebudzania się przyrody na wiosnę.
Z jajkami jest związanych wiele tradycji, które są coraz rzadziej praktykowane. Warto choćby wspomnieć o zabawie w stukanie się pisankami – czyja skorupka pęknie ta przegrywa, a czyja wytrwa do samego końca – da szczęście właścicielowi przez kolejny rok. Inną zabawą popularną niegdyś na wsiach jest turlanie jajek – najlepiej po pochyłej powierzchni, np. na łące. Na wschodzie Polski zwyczaj ten miał odwracać od chłopców łobuzerskie zapędy i wspomagać wzrost traw.
Święta Wielkanocne, mimo iż dla wielu osób straciły na znaczeniu (zwłaszcza młodych), to wciąż wierzącym przypominają o tym, co w wierze katolickiej najważniejsze. Śmierć można pokonać. Robimy to każdego dnia, budząc się na nowo do życia.
