Są wirusy, którym wystarczy jedynie impuls, by zdziesiątkować ludzkość. Poznajcie te, które mogą doprowadzić do pandemii.
Wirusy towarzyszą ludzkości od początków istnienia. Niektóre z nich udało się eradykować (jak ospę), ale inne wciąż mutują (grypa). Wciąż daleko nam do pełnego zwycięstwa nad wirusami. Epidemie eboli wyniszczające Afrykę w ostatnich latach, pokazują, jakie spustoszenie potrafią one wywołać. Szczep Zair zabija do 90% zarażonych osób, co czyni go najbardziej śmiertelnym członkiem rodziny Ebola. Istnieją jednak wirusy jeszcze bardziej zabójcze. Oto 10 z nich i choroby, które wywołują.
Marburg
Naukowcy zidentyfikowali wirus Marburg w 1967 r., kiedy natrafili na niewielkie ogniska choroby wśród niemieckich pracowników laboratoryjnych. Byli oni narażeni na kontakt z zainfekowanymi koczkodanami zielonymi z Ugandy. Wirus Marburg jest podobny do wirusa Ebola, ponieważ również wywołuje gorączkę krwotoczną, która może spowodować niewydolność wielonarządową. Według WHO pierwsza epidemia cechowała się śmiertelnością na poziomie 25%. Podczas kolejnych – w latach 1998-2000 w Demokratycznej Republice Kongo i 2005 r. w Angoli – zmarło aż 80% chorych osób.
Ebola
Pierwsze epidemie wirusa Ebola uderzyły w Sudanie i Demokratycznej Republice Konga w 1976 r. Prawdopodobnym rezerwuarem wirusa są nietoperze owocożerne lub niektóre małpy, z których infekcja przenosi się na ludzi. Ebola rozprzestrzenia się poprzez kontakt z krwią lub innymi płynami ustrojowymi oraz tkankami. Poszczególne szczepy różnią się między sobą śmiertelnością. Jeden z nich – Ebola Reston – nie daje nawet żadnych objawów chorobowych. W przypadku szczepu Bundibugyo wskaźnik śmiertelności wynosi 50%, podczas gdy szczep Sudan zabija 70% osób. Największe żniwo zbiera jednak szczep Zair, który pojawił się w Afryce Zachodniej w 2014 r. Wirus doprowadza do niewydolności wielonarządowej spowodowanej przez gorączkę krwotoczną. Wciąż brakuje zarejestrowanych leków przeciwwirusowych o potwierdzonej skuteczności.
Hantawirusy
Wirusy hanta występują na całym świecie. Są one przenoszone przez myszy i szczury. U gryzoni, hantawirusy wywołują bezobjawowe infekcje i mogą być przenoszone ze śliną, kałem i moczem. Człowiek zaraża się głównie przez układ oddechowy. Wirusy hanta mogą wywołać kilka różnych chorób: hantawirusowy zespół płucny (HPS), hantawirusowy zespół sercowo-płucny (HCPS) i gorączkę krwotoczną z zespołem nerkowym (HFRS). Typy wirusów występujących w Europie i Azji nie są przenoszone między ludźmi. Jedynie silnie wirulentny podtyp Andes występujący w Ameryce Południowej może przenosić się z człowieka na człowieka. Obecnie nie ma uznanej przez WHO szczepionki przeciwko infekcjom hantawirusów.
Denga
Wirus dengi pojawił się po raz pierwszy w latach 50. ubiegłego wieku na Filipinach i Tajlandii. Od tego czasu rozprzestrzenił się w tropikalnych i subtropikalnych regionach globu. Denga jest chorobą wirusową przenoszoną przez komary w tropikalnych częściach świata. Wywołują je cztery serotypy wirusa dengi: DENV1, DENV2, DENV3 i DENV4. Szacuje się, że do 40% światowej populacji żyje obecnie na obszarach, na których denga jest endemiczna, a sama choroba rozprzestrzenia się wraz ze zmianami klimatycznymi. WHO podaje, że na wirusa Denga co roku choruje 50-100 mln ludzki. Wirus denga może wywołać gorączkę krwotoczną przypominającą tę z wirusa Ebola, a śmiertelność u takich osób wynosi 20% – w przypadku braku prawidłowego leczenia. Nie ma skutecznych leków przeciwwirusowych na dengę, ale cały czas testuje się kolejne.
HIV
We współczesnym świecie najbardziej śmiercionośnym wirusem może być HIV. Szacuje się, że od momentu jego rozpoznania na początku lat 80. ubiegłego wieku, na całym świecie z powodu HIV zmarło 36 mln ludzi. Dzisiaj zaawansowane leki przeciwwirusowe umożliwiają wielu osobom żyć z chorobą, ale HIV nadal dziesiątkuje kraje o niskim i średnim dochodzie, gdzie ma miejsce do 95% nowych zarażeń. Według WHO, 1 na 20 dorosłych osób w Afryce Subsaharyjskiej jest nosicielem wirusa HIV.
SARS
SARS to rodzaj nietypowego zapalenia płuc, które po raz pierwszy pojawiło się pod koniec 2002 r. w prowincji Guangdong, na południu Chin. Choroba jest wywoływana przez koronawirusa SARS. Początkowo śmiertelność wynosiła prawie 10% i przypuszczano, że naturalnym rezerwuarem była paguma chińska. Dalsze badania wykazały, że prawdopodobnym naturalnym gospodarzem były nietoperze. Wirus SARS jest transmitowany poprzez bezpośredni kontakt z osobami chorymi – głównie drogą kropelkową i powietrzną. Nie stworzono leku, który zwalczałby wirusa SARS, więc stosuje się leczenie objawowe.
Wścieklizna
Mimo że istnieją szczepionki przeciw wściekliźnie dla zwierząt domowych, które wprowadzono do obiegu w latach 20. ubiegłego wieku, wciąż zbiera ona duże żniwo w Indiach i części Afryki. Co roku na świecie z powodu wścieklizny umiera około 50 000 osób. Chorobę wywołuje wirus RABV z rodziny Rhabdoviridae. Wirus jest wrażliwy na wysoką temperaturę i światło słoneczne, ale dobrze znosi niskie temperatury i procesy gnilne – z tego powodu może przetrwać w padlinie. Do dzisiaj nieznany jest lek przeciwko wściekliźnie. Na szczęście, ze względu na długi okres inkubacji, wirus RABV prawdopodobnie nie mógłby zostać użyty jako broń biologiczna.
Ospa prawdziwa
W 1980 r. WHO ogłosiło, że świat jest wolny od ospy. Ale wcześniej ludzie walczyli z tą chorobą przez tysiące lat – zabijała ona 1 na 3 zarażonych osób. Ci, którzy przeżywali, mieli trwałe blizny i często ślepotę. Wskaźniki śmiertelności były znacznie wyższe u osób poza Europą, gdzie tubylcy mieli niewielki kontakt z wirusem, zanim nie sprowadzili go tam turyści. Historycy wskazują, że aż 90% rdzennej populacji Ameryk zmarło z powodu ospy sprowadzonej przez europejskich odkrywców. Ospa tylko w XX wieku zabiła 300 mln osób. Ospę prawdziwą wywołuje dsDNA-wirus z rodziny pokswirusów, rodzaju Orthopoxvirus – wirus ospy prawdziwej (VARV). Szczepionka przeciwko ospie została wynaleziona w 1796 r. przez Edwarda Jennera.
Grypa
Podczas typowego sezonu grypowego na świecie z powodu choroby umiera nawet 500 000 osób. Czasami, gdy pojawia się nowy szczep (ptasiej lub świńskiej), dochodzi do pandemii z szybkim rozprzestrzenianiem się choroby. Najbardziej śmiercionośna pandemia grypy zwana czasem „hiszpanką” rozpoczęła się w 1918 r. Zachorowało na nią ponad 40% światowej populacji, co doprowadziło do ok. 50 mln zgonów. Współczesne szczepionki warto zażywać co roku, bo są one aktualizowane o nowe szczepy.
Rotawirusy
Obecnie są dostępne dwie szczepionki chroniące dzieci przed rotawirusami. Nieleczone, mogą doprowadzić do poważnych biegunek, które u niemowląt i małych dzieci mogą skończyć się śmiertelnie. Wirus potrafi jednak bardzo szybko się rozprzestrzeniać. WHO szacuje, że rocznie na całym świecie w wyniku infekcji rotawirusów umiera ponad 450 000 dzieci poniżej 5 kg. Kraje, do których wprowadzono szczepionkę (także Polska) odnotowały gwałtowny spadek liczby hospitalizacji i zgonów z powodu rotawirusów.
