Zwykło się mówić, że człowiek potrafi tylko niszczyć. Ale nie jest to pełna prawda – czasami ma moc twórczą, choćby tworząc nowe gatunki roślin i zwierząt.
Wydaje się, że każdego dnia słyszymy o gatunkach, które ludzie doprowadzili na skraj wyginięcia. Ale są też takie, które nie istniałyby bez ingerencji człowieka. Oto kilka przykładów gatunków roślin i zwierząt, które zostały stworzone przez ludzi.
Pszenica
Pszenica jest podstawową rośliną uprawną, która zapewnia utrzymanie ludzkości na całym świecie. Istnieje jednak tylko dzięki starannej i selektywnej uprawie, która przekształciła dziką trawę w podstawę niemal każdego wypieku na świecie.
Pszenica po raz pierwszy została wyhodowana około 11 600 lat temu w regionie Żyznego Półksiężyca. Ludzie zbierali plony i rozwijały się różne zmutowane formy traw – z czasem pojawiła się odmiana, którą dziś znamy jako pszenicę. To właśnie uprawa tej rośliny rozpaliła ogień, który zapoczątkował powstanie rolnictwa i doprowadził do rozwoju ludzkiej cywilizacji. Gdyby nie pszenica, nadal błąkalibyśmy się po okolicy, jedząc jagody i cokolwiek innego, co moglibyśmy znaleźć. Gdy pszenica została udomowiona, ludzkość przestała wędrować w poszukiwaniu pożywienia.
Kukurydza
Kukurydza jest podstawową rośliną uprawną wykorzystywaną na całym świecie do produkcji wszystkiego – od paszy dla bydła po sztuczne słodziki. Jednak stała się nią dopiero dzięki człowiekowi. W stanie naturalnym kukurydza nie wyglądała tak, jak teraz, ale dzięki rdzennym mieszkańcom Meksyku, około 9000 lat temu, pewien gatunek trawy stał się jednym z najważniejszych źródeł pożywienia na naszej planecie. Sztuczna selekcja różnych upraw pomogła uzyskać nowoczesną roślinę, którą nazywamy kukurydzą. Rośliny były wybierane na podstawie wielkości kłosów i produkowanych przez nie ziaren.
Różnica między współczesną kukurydzą a jej naturalnymi przodkami jest oszałamiająca. Najwcześniejsze znane rośliny kukurydzy wytwarzały kłosy, które mierzyły tylko około 25 mm, a na jedną roślinę przypadał tylko jeden. Współczesna kukurydza wytwarza kłosy o wielkości około 165-177 mm z wieloma kłosami na roślinę.
Ziemniaki
Ziemniaki są kolejną ważną rośliną uprawną na świecie, ale istnieją tylko dzięki tysiącleciom selektywnej hodowli jednego gatunku, która rozpoczęła się około 7000-10 000 lat temu. Gatunek S. brevicaule został udomowiony przez rdzennych mieszkańców Peru. Dzięki ich pracy możemy dziś cieszyć się tysiącami różnych odmian ziemniaków.
Ziemniaki (S. tuberosum), jakie znamy obecnie, początkowo były gorzkie i w większości niejadalne. W miarę rozwoju gatunku, który znamy dzisiaj, stał się on jedną z najważniejszych roślin uprawnych w Ameryce Południowej. Uważa się, że ziemniak w dużej mierze przyczynił się do wzrostu liczby ludności w latach 1700-1900. Jednym z powodów, dla których ziemniak jest tak znaczącym gatunkiem o tak wielu odmianach, jest jego zdolność do wyhodowania nowych roślin z istniejących bulw. Wystarczy pociąć ziemniaka na 5-centymetrowe części i przesadzić je. To jeden z powodów, dla których hybrydyzacja ziemniaków stała się stosunkowo łatwa. Każdego roku na całym świecie zjadane są miliony ton ziemniaków, co jest imponujące, biorąc pod uwagę, jak roślina ta zaczynała.
Komar londyńskiego metra
Komar londyńskiego metra (C. molestus) istnieje tylko dzięki naszemu zamiłowaniu do grzebania w ziemi w celu ułatwienia sobie przemieszczania się z jednego miejsca do drugiego. C. molestus został po raz pierwszy odkryty w 1775 r., a gatunek ten powstał prawdopodobnie w wyniku adaptacji do systemów podziemnych stworzonych przez człowieka.
Podczas gdy jego nazwa pochodzi od londyńskiego metra, gatunek ten został po raz pierwszy odkryty w Egipcie na długo przed tym, jak zbudowano metro. Od tego czasu znaleziono go w całej Ameryce Północnej i Południowej, Europie, Azji, Afryce i Australazji. Te komary są niepodobne do innych gatunków, ponieważ całkowicie przystosowały się do życia pod ziemią. W Nowym Jorku można je znaleźć żyjące w kanałach i systemach metra, choć opuszczają te miejsca, aby ucztować na ludzkiej krwi. Często przedostającą się do domów przez otwory wentylacyjne w piwnicach i innych podziemnych miejscach. Gatunek ten rozwinął się tak, że stał się w pełni przystosowany do życia w środowisku miejskim, co jest niezwykłe dla komarów. Powodują one liczne problemy zdrowotne, m.in. rozprzestrzenianie się wirusa Zachodniego Nilu czy wirusa rzeki Ross.
Wszy
Jednym z najbardziej irytujących pasożytów na naszej planecie są wszy. Większość zwierząt z włosami musi sobie radzić z tymi szkodnikami. Powszechnie występują dwa podgatunki: wesz głowowa (Pediculus humanus humanus) i wesz odzieżowa (Pediculus humanus corporis) – pasożyty te są powszechnym problemem dla innych naczelnych, dlatego często można zobaczyć małpy wybierające owady z włosów podczas „iskania”.
Człowiek jest też narażony na osobny gatunek wszy, który atakuje nasze okolice intymne. Wesz łonowa (Pediculus pubis) wyewoluowała oddzielnie od rodzaju Pediculus, aby rozwijać się na szorstkich włosach rosnących w okolicach intymnych. Pasożyty te zarażają około 2% światowej populacji ludzkiej i są przenoszone głównie drogą płciową. Na szczęście nie są one znanymi wektorami chorób. Gatunek ten nie istniałby, gdyby nie ludzie, choć jest jednym z tych, których wyplenienie nie stanowi problemu dla ludzkości.
Krowy
Tur to gatunek dzikiego wołu euroazjatyckiego, który wyginął w 1627 roku. Na szczęście mamy współczesną krowę (B. taurus), która jest szeroko rozpowszechniona na całej planecie, z około 1,5 miliarda osobników szacowanych w 2018 r.
Uważa się, że współczesne krowy zostały udomowione przez ludzi z jednego stada tura, które żyło ok. 10 500 lat temu. Dzięki analizie genetycznej przypuszcza się, że udomowionych zostało ok. 80 osobników z tego stada tura. To oznacza, że każda istniejąca dziś sztuka bydła pochodzi od tych osobników. Udomowienie tego stada przez człowieka zaowocowało powstaniem ponad 1000 odrębnych ras. Wiele z tych zwierząt dostosowało się do lokalnego klimatu. Niektóre były hodowane do konkretnych celów przez ludzi, w tym do pracy, mięsa i mleka. Pozostało kilka dzikich ras bydła, ale krowa domowa, którą wykorzystujemy do konsumpcji wołowiny i produktów mlecznych, została wprowadzona na świat dzięki interwencji człowieka i sztucznej selekcji.
Psy
Jeśli chodzi o sztuczną selekcję, psy są prawdopodobnie najlepszym znanym przykładem. Psy, jakie znamy, nie istniałyby dzisiaj, gdyby nie ludzie. Nasza historia z najlepszym przyjacielem człowieka sięga dalej niż zapisana historia, co czyni je jednymi z najważniejszych gatunków dla rozwoju ludzkości.
Psy są gatunkiem wywodzącym się od wilka szarego, a większość współczesnych ras w niczym go nie przypomina. Jest to spowodowane polimorficzną hodowlą, którą ludzie prowadzili przez tysiąclecia. Wczesne psy były hodowane w celu wykorzystania ich siły i zdolności do polowania. Karmiliśmy je, a one z kolei chroniły nas i pomagały nam polować, co stanowiło obopólnie korzystny układ dla obu gatunków. Z czasem zaczęliśmy rozwijać rasy psów do innych celów. Niestety, współczesne rasy są narażone na liczne dolegliwości genetyczne wynikające ze sposobu, w jaki zostały pierwotnie wyhodowane, podczas gdy starsze rasy cechują się lepszym zdrowiem.
