W obliczu widma pandemii, zapomnieliśmy o jednym wrogu, który towarzyszy nam od dawna. Mowa o broni chemicznej. Czy faktycznie powinniśmy się jej obawiać?
Żyjemy w czasach nieustannego zagrożenia. Globalne ocieplenie, możliwe konflikty zbrojne, cisza przed burzą terrorystów, powracające choroby – to tylko kilka z pułapek czyhających na współczesnego człowieka. Jest jeden rodzaj „amunicji”, który wywołuje objawy podobne do grypy, choć zabija znacznie szybciej. Mowa o broni chemicznej. Kryzys w Syrii (atak gazowy w Ghucie w 2013 r.) sprawił, że światowe zainteresowanie bronią chemiczną odżyło.
Broń chemiczna ma jednak to do siebie, że nie działa selektywnie – często zabija zarówno wrogów, jak i sprzymierzeńców. Ta niewymowna nieprzewidywalność w połączeniu z makabryczną skutecznością sprawia, że jest ona prawdopodobnie najgroźniejszą jaką znamy. Tych substancji powinniśmy się szczególnie obawiać.
Najbardziej toksyczna: VX
VX, czyli fosforo- i siarkoorganiczne związek chemiczny typu fosfonianiu, jest silnie trujący, działa na układ krwionośny i nerwowy. Jest bezwonny i bezzapachowy, a w czystej postaci wygląda jak brązowa oleista ciecz.
Opracowany w Wielkiej Brytanii na początku lat 50. ubiegłego wieku, VX jest uznawany za jeden z najniebezpieczniejszych gazów bojowych dostępnych na świecie. Po uwolnieniu może utrzymywać się w atmosferze przez kilka dni, a w niskich temperaturach przetrwa nawet pół roku. Opary VX są cięższe od powietrza, co oznacza, że wędrują do nisko położonych obszarów, gdzie jest większe ryzyko kontaktu. Te cechy sprawiają, że VX sprawia się doskonale jako broń obszarowa.
VX ponadto działa wyjątkowo szybko. Pierwsze objawy chorobowe mogą wystąpić nawet kilka sekund po ekspozycji. Obejmują nadmierne wydzielanie śliny, zwężenie źrenic i ucisk w klatce piersiowej. Podobnie jak inne neurotoksyny, VX działa na enzym acetylocholinesterazę, który działa jak „wyłącznik” dla mięśni. Dochodzi do paraliżu i śmierci przez uduszenie lub niewydolność serca.
Najczęściej używana: sarin
Sarin, czyli fluorometylofosfonian izopropylu, to silnie toksyczny fosfoorganiczny związek chemiczny, stosowany jako bojowy środek trujący. Wystarczy jedna kropla wielkości główki od szpilki, aby błyskawicznie zabić dorosłego człowieka. W temperaturze pokojowej, sarin to bezbarwna i bezwonna ciecz, która szybko odparowuje po podgrzaniu. Po uwolnieniu, szybko się rozprzestrzenia, ale stanowi krótkotrwałe niebezpieczeństwo. Objawy zatrucia sarinem są podobne do VX – występują bóle głowy, ślinotok, a następnie stopniowy paraliż mięśni.
Sarin został opracowany w 1938 r. w Niemczech, podczas badań nad pestycydami. Sekta „Najwyższa Prawda” wykorzystała go podczas ataku na metro w Tokio w 1995 r. Chociaż atak spowodował masową panikę, zabił tylko 13 osób, ponieważ sarin został uwolniony w płynnej postaci. Aby zmaksymalizować liczbę ofiar, sarin musi być w postaci gazowej, a cząsteczki powinny być na tyle małe, aby zostać wchłonięte przez wyściółkę płuc.
Najpopularniejsza: gaz musztardowy
Gaz musztardowy zwany także iperytem, to organiczny związek chemiczny z grupy tioeterów, stosowany jako bojowy środek trujący. Jego nazwa pochodzi od miejscowości Ypres w Belgii, gdzie użyto go po raz pierwszy podczas I wojny światowej. W stanie czystym, iperyt jest bezbarwną, oleistą cieczą o słabym zapachu musztardy lub czosnku. Substancja ta łatwo wsiąka w materiały porowate, co oznacza duże trudności przy odkażaniu. Działa wyjątkowo makabrycznie i powolnie. Kiedy iperyt dotknie skóry, powoduje jej natychmiastowe zaczerwienienie, a po kilku godzinach pęcherze i blizny. Śmierć nie następuje od razu. Co więcej, ekspozycja na gaz musztardowy nie zawsze jest śmiertelna. Kiedy substancji użyto po raz pierwszy w Ypres, zabiła tylko 5% osób poddanych jej działaniu. Od tego czasu iperyt był stosowany podczas obu wojen światowych, podczas wojny domowej w Jemenie i wojny między Iranem i Irakiem.
Gaz musztardy jest chemicznie stabilny i bardzo trwały. Jego opary są ponad 6 razy cięższe od powietrza i przez kilka godzin od uwolnienia pozostają blisko powierzchni ziemi. W normalnych warunkach pogodowych pozostaje toksyczny przez dzień lub dwa. Jego trwałość można zwiększyć, zagęszczając go odpowiednimi rozpuszczalnikami. Iperyt jest stosunkowo łatwy do wyprodukowania, a substraty są powszechnie dostępne.
Najgroźniejsza: fosgen
Do dzisiaj fosgen jest uważany za jedną z najgroźniejszych istniejących broni chemicznych. Po raz pierwszy zastosowano go w połączeniu z chlorem w 1915 r. Wtedy to Niemcy zrzucili 88 ton gazu na żołnierzy brytyjskich, powodując 120 zgonów i 1069 poważnych zatruć. Chociaż nie jest tak toksyczny jak VX czy sarin, jest znacznie łatwiejszy do wyprodukowania, co czyni go substancją idealną dla terrorystów. To dlatego, że fosgen jest przemysłowym związkiem chemicznym stosowanym do produkcji tworzyw sztucznych i pestycydów. Można go wytworzyć nawet w warunkach domowych.
Fosgen to środek dławiący, który atakuje płuca. Początkowe objawy ekspozycji to kaszek, duszności, ucisk w klatce piersiowej, nudności i sporadyczne wymioty. Mogą pojawić się już kilka minut po ekspozycji na substancję. Opóźnione efekty zdrowotne mogą wystąpić nawet 48 godzin po ekspozycji.
