Ludzie i szympansy mają wiele wspólnego. Ale gdy my podróżowaliśmy dookoła świata i odwiedziliśmy Księżyc, szympansy pozostały na drzewach. Dlaczego tak się stało?
Współczesne szympansy istnieją dłużej niż ludzie współcześni. Pojawiły się na Ziemi około milion lat temu, podczas gdy gatunek Homo sapiens zaledwie 300 000 lat temu. Na oddzielnych ścieżkach ewolucyjnych jesteśmy z szympansami od 6-7 mln lat. Ale skoro mieliśmy wspólnych przodków, dlaczego osiągnęliśmy jako gatunek tak wiele, podczas gdy szympansy nie rozwinęły się tak bardzo?
Gdzie to się zaczęło?
- Powodem, dla którego inne naczelne nie ewoluują w ludzi jest to, że dobrze sobie radzą w obecnej postaci – powiedziała Briana Pobiner, paleoantropolog z Smithsonian Institute.
Wszystkie żyjące dzisiaj naczelne, w tym goryle górskie z Ugandy, wyjce z Argentyny i lemury z Madagaskaru, udowodniły, że potrafią rozwijać się w swoich naturalnych siedliskach. A skoro tak, to po co cokolwiek zmieniać? Ewolucja nie działa w ten sposób, że pozwala na rozwój z organizmów prostszych do bardziej złożonych. Chodzi o dostosowanie do panujących warunków.
- Ewolucja nie jest postępem. Chodzi o to, by organizmy dobrze pasowały do zajmowanego przez nie środowiska. Pasowały i odnosiły sukcesy – powiedziała prof. Lynne Isbell, antropolog z University of California.
Oznacza to, że ludzie wcale nie są „bardziej rozwinięci” od innych naczelnych. Mimo iż zaawansowane zdolności adaptacyjne pozwalają ludziom manipulować różnymi środowiskami w celu zaspokojenia naszych potrzeb, nie wystarcza to, aby postawić nas na szczycie drabiny ewolucyjnej. Dobrym przykładem są mrówki.
- Mrówki odnoszą takie same lub większe sukcesy niż my. Na świecie jest o wiele więcej mrówek niż ludzi i są one dobrze przystosowane do miejsc, w których żyją – dodała prof. Isbell.
Mrówki nie rozwinęły pisma, chociaż wynalazły rolnictwo na długo przed pojawieniem się ludzi. Są to owady niezwykle skuteczne. Większość osób wyobraża sobie, że musisz być najsilniejszy lub najszybszy, aby wygrać ewolucyjną grę. To błąd. Wystarczy przetrwać w swoim środowisku i skutecznie się rozmnażać.
Ile szympansa w człowieku?
Chociaż nie mamy kompletnego zapisu skamielin dla ludzi i szympansów, naukowcy połączyli dowody kopalne z genetycznymi i behawioralnymi wskazówkami zebranymi od żywych naczelnych. Dzięki temu udało się im poznać szczegóły wymarłego gatunku, którego potomkowie stali się ludźmi i szympansami.
- Nie mamy jego szczątków. Nie jestem pewna, czy bylibyśmy w stanie umieścić je na ludzkiej linii czasu, gdyby tak było – wyjaśniła Isbell.
Uczeni twierdzą, że to stworzenie bardziej przypominało szympansa niż człowieka. Prawdopodobnie spędzało większość czasu w koronach drzew na tyle gęstych, by przemieszczać się między nimi bez schodzenia na ziemię. To oznacza, że nie zagrażały mu stąpające po lądach drapieżniki.
Coś jednak skłoniło te organizmy do zejścia na ziemię. Wtedy rozpoczęło się różnicowanie gatunków. Z grupy, która została wśród drzew rozwinęły się szympansy, a z tych, które zdecydowały się zejść do parteru, wykształciły się hominidy. Być może nasi przodkowie szukali wysokoenergetycznego pożywienia podczas eksploracji nowych siedlisk.
- Organizmy, które wykształciły się z naszego wspólnego przodka, były biegłe zarówno we wspinaniu się po drzewach, jak i chodzeniu po ziemi. To była ich cecha charakterystyczna, która pozwoliła na dalszą specjację – powiedziała Isbell.
Całkiem niedawno, może ok. 3 mln lat temu, nogi naszych przodków zaczęły rosnąć, a ich duże palce u nóg stały się skierowane do przodu. To pozwoliło im przyjąć wyprostowaną sylwetkę ciała.
Prowadząc dwunożny tryb życia, nasi przodkowie prawdopodobnie trafili do siedlisk, które nie miały naturalnego zacienienia. Podróżowali po terenach, w których drzewa były bardziej rozłożone. Cała reszta to historia ewolucji Homo sapiens. A szympansy? To, że pozostały na drzewach nie znaczy, że przestały ewoluować. Analizy genetyczne opublikowane w 2010 r. sugerują, że przodkowie trzech występujących podgatunków Bonobo rozeszli się 460 000 lat temu. Niektóre szympansy pojawiły się zaledwie 93 000 lat temu.
Jak jedna rodzina
Ewolucja wpływa na każdy element budowy i zachowania wszystkich organizmów na Ziemi. Konsekwencją jej działania są adaptacje powstałe na skutek działania doboru naturalnego. Przekładają się one na czynności takie, jak żerowanie, unikanie drapieżników czy przyciąganie partnerów do kopulacji. Ewolucja odpowiada za powstawanie nowych gatunków, ale tylko w ściśle kontrolowanych okolicznościach.
Ciekawe jest natomiast to, że wszystkie ssaki naczelne starzeją się podobnie. Naukowcy z Iowa State University wyjaśnili, skąd się wzięło przekonanie, że człowiek starzeje się wolniej niż inne zwierzęta. To dlatego, że gatunek Homo sapiens żyje najdłużej ze wszystkich znanych nam ssaków naczelnych. Okazało się jednak, że porównując współczynnik starzenia ludzi (czyli wzrost ryzyka śmierci wraz z wiekiem) ze współczynnikiem starzenia 3000 osobników małp, małp naczelnych i lemurów, wyniki są podobne.
W kontekście specjacji, do ciekawego zjawiska dojdzie prawdopodobnie u kolonizatorów Marsa. Naukowcy są przekonani, że osoby, które zdecydują się pozostać na Czerwonej Planecie, mogą dać początek zupełnie nowemu gatunkowi, który będzie różnić się od Homo sapiens w ziemskim wydaniu.
