Na naszej planecie rządziło wiele imperiów – niektóre krótko, inne przez całe dekady. Jakie było największe imperium świata?
Według Księgi Rekordów Guinnessa, największym imperium stąpającym po Ziemi było imperium Achemenidów, znane także jako imperium perskie. Szacuje się, że 44% ludności świata w okresie szczytowym (480 r.p.n.e.) było władanych przez tron Achemenidów.
Czym jest imperium?
Nie wszyscy jednak zgadzają się odnośnie oceny wielkości imperium perskiego. Dzieje się tak dlatego, że udział ludności świata jest tylko jednym ze sposobów mierzenia zasięgu imperium. Niektórzy naukowcy wręcz zadają sobie pytanie, czy sprawiedliwe jest używanie tej metryki przy porównywaniu imperiów z różnych okresów.
Dla przykładu – u szczytu potęgi imperium Achemenidów, na świecie żyło tylko 112,4 mln ludzi. W 1901 r. Brytyjczycy rządzili stosunkowo niewielką częścią ludności świata, ale planetę zamieszkiwało już 1,6 mld osób. Czy rozsądne jest zatem porównywanie tych dwóch imperiów? To tak, jak porównywanie jabłek z pomarańczami – smacznych owoców, ale jednak całkiem innych.
Zamiast używać danych metrycznych typu wielkości armii, rozmiaru zarządzanych terenów czy liczby poddanych, naukowcy powinni analizować inne czynniki, jak pomiar długoterminowego wpływu i stabilności. Jedną rzeczą jest rozpoczęcie wojny, by poszerzyć zakres władanych ziem (nie jest to trudne), a inną utrzymanie i zardządzanie tymi obszarami.
Dla mnie metryka powinna być liczona w latach. Spójrzmy na Trzecią Rzeszę Hitlera – władała ogromnymi terenami, ale nikt nie nazwałby jej mianem imperium, ponieważ przetrwała tylko sześć lat i to w okresie całkowitej wojny. Aby zostać sklasyfikowanym jako imperium, konieczny jest czas pokoju, który przynosi dobrobyt. Może być on następnie wykorzystany tak, aby zasoby i bogactwo były pomnażane przez państwo.
Martim Bommas, egiptolog i dyrektor Muzeum Historycznego Uniwersytetu Macquarie w Sydney
Imperium, nad którym nigdy nie zachodzi Słońce
Analizując wszystkie powyższe uwagi, za największe imperium na świecie można by uznać to władane przez Czyngis-chana. Mowa o imperium mongolskim, które zaledwie 88 lat po założeniu, zostało podzielone na cztery oddzielne chanaty, ponieważ potomkowie Czyngis-chana kłócili się o linię sukcesji. Większość krótkiej jedności imperium mongolskiego spędzono na wojnach zewnętrznych, agresywnie rozszerzając granice władanych terenów.
Tereny imperium brytyjskiego co prawda nie graniczyły ze sobą, ale pod względem powierzchni, były znacznie większe od tych władanych przez Mongołów. Imperium brytyjskie jest przykładem imperium kolonialnego, obejmującego dominia, kolonie, protektoraty, terytoria mandatowe i inne terytoria zależne od Wielkiej Brytanii. Rozwinęło się z kolonii i placówek handlowych zakładanych przez Anglię między końcem XVI a początkiem XVIII wieku.
Największą powierzchnię osiągnęło po I wojnie światowej, ale wtedy kluczowe składowe – Kanada i Australia – były już dominiami, czyli prawie niezależnymi państwami. W 1925 r. imperium brytyjskie zamieszkiwało ok. 478 mln ludzi, czyli 25% ówczesnej światowej populacji. To właśnie dlatego, język angielski tak dobrze rozprzestrzenił się po całym świecie.
U szczytu swojej potęgi, imperium brytyjskie było nazywane „imperium, nad którym nigdy nie zachodzi Słońce”. Dzięki rozległości zawsze istniało takie miejsce należące do imperium brytyjskiego, w którym był dzień.
Imperium brytyjskie istniało przez ok. 400 lat, co oznacza, że chociaż Brytyjczycy podbili więcej terenów globu niż ktokolwiek inny, to wciąż nie można nazwać ich mianem „największego imperium”, jeżeli kierujemy się kryterium długowieczności.
Nowe wspaniałe imperia
Kryterium długowieczności jest problematyczne. Gdyby uznać je za kluczowe, to dłużej panowało Imperium Osmańskie (na terenach obecnej Turcji) – przez 600 lat. Ale to Rzymianie są prawdziwymi rekordzistami pod tym względem. Zakładając, że Cesarstwo Rzymskie nadal istniało, gdy podzieliło się na wschodnie i zachodnie, przetrwało aż 1500 lat.
Odpowiedź na pytanie, które imperium należy uznać za największe w historii ludzkości, nie jest łatwa. Zależy ona od kryteriów, które przyjmiemy. Jeżeli myślimy o wielkości imperium pod kątem procentu ludności świata, którym włada, to zwycięzcą jest imperium perskie. Jeżeli weźmiemy pod uwagę rozmiar władanego terenu, to bezkonkurencyjne jest imperium brytyjskie, natomiast w kategorii długowieczności wygrywa Cesarstwo Rzymskie.
Wnioski nasuwają się same – w historii ludzkości było na Ziemi wiele potężnych imperiów – ich czas już jednak minął. Teraz dominują inne imperia. Imperium Instagrama, Imperium YouTube’a czy Imperium Facebooka. Które z tych nowożytnych imperiów jest największe? Do którego z nich należycie Wy?
